اتفاق نظر دولت و مجلس در برنامه هفتم توسعه این بود که سن و تجربه لازم برای بازنشستگی نیروی کار به صورت پلکانی افزایش یابد تا بخشی از نابرابری گسترده صندوق های بازنشستگی جبران شود. این نظر که در قالب مصوبه مجلس به شورای نگهبان ارسال شد، خلاف شرع و قانون اساسی تشخیص داده نشد.
ایران تحلیل به نقل از همشهری، بر اساس مصوبه مجلس، سابقه بازنشستگی از ۳۰ سال به ۳۵ سال برای مردان و از ۲۵ سال به ۳۰ سال برای زنان افزایش می یابد و حداقل سن بازنشستگی به تدریج افزایش می یابد. تا ۶۲ سال برای مردان و برای زنان به ۵۵ سال افزایش می یابد. البته کارمندان در صورت داشتن شرایط سابقه بدون در نظر گرفتن چند سال سابقه می توانند بازنشسته شوند.
چشم انداز بازنشستگی کارگران با قانون جدید
بر اساس متن نهایی مصوبه مجلس که چندین بار با اظهارات رئیس جمهور و نمایندگان مجلس ابهام زدایی شد، کارکنان فعلی و آینده اقتصاد ایران ملزم به پرداخت حق بیمه بیشتر از چند ماه تا چند ماه هستند. سال ها، برای جبران عدم تعادل مالی صندوق های بازنشستگی. بر اساس مصوبه مجلس، پرداخت کنندگان بیمه به ازای هر سالی که تا بازنشستگی باقی می ماند باید خدمت بیشتری داشته باشند و با فاصله بیشتری بازنشسته شوند. بر اساس این مصوبه:
– پرداخت کنندگان بیمه ای که ۲۸ تا ۳۰ سال سابقه خدمت دارند مشمول این مصوبه نمی شوند و طی دو سال آینده طبق روال جاری بازنشسته می شوند.
– پرداخت کنندگان بیمه ای که ۲۵ تا ۲۸ سال سابقه کار دارند به ازای هر سال باقی مانده تا بازنشستگی باید دو ماه اضافه کار کنند.
– پرداخت کنندگان بیمه ای که ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه کار دارند به ازای هر سال باقی مانده تا بازنشستگی باید ۳ ماه اضافه کار داشته باشند.
– پرداخت کنندگان بیمه ای که ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه کار دارند به ازای هر سال باقی مانده تا بازنشستگی باید ۴ ماه اضافه کار داشته باشند.
– بیمه گرانی که تا ۱۰ سال سابقه خدمت دارند به ازای هر سال باقی مانده تا بازنشستگی باید ۵ ماه اضافه کار داشته باشند. حداکثر افزایش سابقه اجباری مربوط به کارگران جدید است که باید ۶۰ ماه دیگر حق بیمه پرداخت کنند.
– ایثارگران و مشمولان قوانین سخت و زیان آور تابع قوانین خود هستند و هرگونه افزایش زمان خدمت نیز بر اساس همین قوانین انجام خواهد شد.
چرا سن بازنشستگی افزایش یافته و نظر منتقدان
صندوق‌های بازنشستگی با سرمایه‌گذاری حق بیمه دریافتی از افراد تحت پوشش خود در حوزه‌های سود و بورس، منابع مورد نیاز برای انجام تعهدات در آینده را تضمین می‌کنند. اما در ایران به دلیل انباشت سال ها سوء مدیریت و اشتباهات سیاست گذاری در این صندوق ها، جدا از اینکه بخش عمده ای از حق بیمه دریافتی صرف پرداخت تعهدات جاری می شود، قسمت سرمایه گذاری صندوق ها نیز دارای حاشیه سود است. به دلیل رد بدهی دولت به شرکت های زیان ده، بی کفایتی مدیران و فساد. با خیلی کم می آید.
علاوه بر این مسائل، کاهش ورود نیروهای جدید به صندوق ها و افزایش تعداد مستمری بگیران چالش بزرگی است که اختلاف منابع و هزینه های صندوق ها را آشکارتر می کند. افزایش سن بازنشستگی یکی از سیاست های قابل اجرا برای کنترل این وضعیت است. اما در ایران با توجه به اینکه منبع و منشأ بحران امروز صندوق ها، سیاست های غلط دولت ها، کنار گذاشتن و مدیریت صندوق های رانتی و … هستند، منتقدان افزایش سن بازنشستگی انتظار کمبودهای موجود صندوق ها را دارند. قبل از اجرای قانون جدید اصلاح شود، در غیر این صورت با افزایش سن بازنشستگی رشد درآمدی صندوق ها از بین می رود، همان طور که سال هاست صندوق ها را دچار بحران کرده است.
صندوق های بازنشستگی چه می کنند؟
صندوق بیمه در ازای دریافت حق بیمه در مدت اشتغال، جبران بخشی از هزینه های مربوط به بیماری، بیکاری، از کارافتادگی و … را برعهده می گیرد و پس از اتمام مدت بیمه کارمند، پرداخت آن را بر عهده دارد. او حقوق بازنشستگی بر اساس این تعریف، حق بیمه دریافتی در سال هایی که کارمند هزینه کمتری به صندوق تحمیل می کند باید صرف سرمایه گذاری شود تا با افزایش بار تعهدات مالی، قدرت انجام وظایف وجود داشته باشد. در ایران با وجود حدود ۷۰ سال قدمت صندوق بیمه اجتماعی، این روند به درستی انجام نشده است. صندوق تامین اجتماعی در شرایط فعلی ۷۰ درصد منابع خود را از حق بیمه، ۱۲ درصد از سرمایه گذاری و فروش دارایی و ۱۷ درصد از تعهدات دولت دریافت می کند. طبق آمار، این صندوق که در سنین میانسالی قرار دارد، قادر به جبران تعهدات جاری خود از محل سرمایه گذاری حق بیمه اعضای خود نیست و سایر صندوق ها وضعیت بسیار بدتری را تجربه می کنند.
بر اساس آمارهای رسمی، تنها ۳ درصد از منابع مورد نیاز از محل حق بیمه، ۲۱ درصد از محل سرمایه گذاری و فروش دارایی و ۷۶ درصد مابقی از محل کمک های دولتی تامین می شود. در صندوق بازنشستگی کشوری تنها ۱۹ درصد منابع از محل حق بیمه، ۳۸ درصد از محل تعهدات دولت و ۳۱ درصد مابقی از کمک های دولتی تامین می شود.
مزیت افزایش سن بازنشستگی برای کارگران
یکی از دلایلی که کارمندان اعم از کارمند و کارگر با افزایش سن بازنشستگی موافق نیستند این است که با اجرای این قانون باید هزینه بیشتری پرداخت کنند و بابت این هزینه اضافی چیزی نصیبشان نمی شود. به خصوص که کارگران هیچ نقشی در شکل گیری بحران صندوق ها نداشتند.
طبق آمار سال ۱۴۰۰ در این سال و پس از دو برابر شدن حقوق بازنشستگان، میانگین مستمری صندوق بازنشستگی کشوری به حدود ۷ میلیون تومان رسیده است. در حالی که امسال میانگین مستمری تامین اجتماعی تنها ۳.۵ میلیون تومان بوده است.
از منظری دیگر، تحلیل نسبت میانگین مستمری صندوق های بازنشستگی بزرگ کشور به میانگین هزینه یک خانوار شهری نشان می دهد که در سال ۱۳۹۷ که هنوز یکسان سازی حقوق بازنشستگان اجرایی نشده بود، مستمری بازنشستگی مستمری بگیران تامین اجتماعی معادل ۵۴ درصد میانگین هزینه زندگی خانوارها بوده است. اما در صندوق های بحران زده که از بودجه عمومی امرار معاش می کنند; یعنی صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق کارکنان فولاد به ترتیب ۷۴ و ۸۹ درصد بوده است.
بر اساس آمار، نسبت مستمری تامین اجتماعی به متوسط هزینه خانوارها در سال ۱۳۹۸ حدود ۵۶ درصد بوده که در سال ۱۴۰۰ به ۴۷ درصد رسیده است. اما همین نسبت در صندوق بازنشستگی کشوری در سال ۱۳۹۹ ۱۰۱ درصد و در سال ۱۴۰۰ ۹۳ درصد بوده است.
جالبتر اینکه نسبت مستمری به متوسط هزینه زندگی در صندوق بحران کارگران فولاد در سال ۱۳۹۸ به ۱۵۷ درصد رسید که حدود ۳ برابر نسبت صندوق تامین اجتماعی است. این ارقام حاکی از آن است که بحرانی بودن یا نبودن صندوق ها تاثیری بر رفتار مالی آن ها نداشته و وابستگی به بودجه دولت منجر به انقباض هزینه های آنها نشده است.
سوالی که مطرح می شود این است که آیا با این نحوه هزینه کرد وجوه می توان به رفع نارضایتی آنها از افزایش سن بازنشستگی و رشد درآمد صندوق ها امیدوار بود یا خیر؟
گفتگو در مورد این post